Τα δηλητήριο της μέλισσας και το σημαντικό «extra» εισόδημα

«Το δηλητήριο πωλείται σε ένα εύρος τιμών από 100 έως 300 $ το γραμμάριο ανάλογα με την ποιότητά του. Για την παραγωγή αλλά κυρίως για την εμπορία του απαιτείται συνεργασία με άλλους μελισσοκόμους (συνεταιρισμός)».

Της Κατερίνας Καρατάσου, Κτηνίατρος, Ο.Μ.Σ.Ε.

Η αγωγή με δηλητήριο της μέλισσας (Apis mellifera) γίνεται όλο και ευρύτερα αποδεκτή για τη θεραπεία μεγάλου αριθμού παθήσεων του ανθρώπου και των ζώων. Το δηλητήριο της μέλισσας μπορεί να χρησιμοποιηθεί με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και σε διαφορετικές μορφές. Το πρώτο βήμα είναι να παραχθεί και σε αυτό το πρώτο μέρος θα παρουσιαστούν τα σχετικά με την παραγωγή του σε μια απλή μορφή ερώτησης απάντησης.

1. Πώς συλλέγεται το δηλητήριο της μέλισσας;
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1950, η μέθοδος της ηλεκτροδιέγερσης έχει χρησιμοποιηθεί για να αναγκάσει τις μέλισσες να τσιμπήσουν. Η συσκευή συλλογής συνήθως τοποθετείται στην είσοδο της κυψέλη (από κάποιους στην οροφή της ή και μέσα στην κυψέλη σε μια ελληνική πατέντα) και να συνδεθεί με μια συσκευή η οποία παρέχει ηλεκτρικές ωθήσεις.

Η συσκευή συλλογής είναι κατασκευασμένη από ξύλο ή πλαστικό και διαθέτει ένα συρμάτινο πλέγμα. Κάτω από τα σύρματα είναι ένα μια γυάλινη πλάκα, η οποία μπορεί να καλύπτεται με ένα πλαστικό ή ελαστικό υλικό για να αποφεύγεται η ρύπανση του δηλητηρίου.

 Κατά τη διάρκεια της συλλογής, οι μέλισσες έρχονται σε επαφή με το συρμάτινο πλέγμα και δέχονται ένα ήπιο ηλεκτροσόκ που τις αναγκάζει να κεντρίσουν την επιφάνεια του φύλλου συλλέκτη τον οποίο βλέπουν ως πηγή κινδύνου. Το δηλητήριο κατόπιν εναποτίθεται μεταξύ του γυαλιού και του προστατευτικού υλικού, όπου στεγνώνει(πολύ γρήγορα) και στη συνέχεια, αφού μεταφερθεί στο χώρο επεξεργασίας, ξύνεται και συλλέγεται με τη μορφή λευκής σκόνης.

2. Πόσο δηλητήριο συλλέγεται κάθε φορά;

Η ποσότητα και η ποιότητα του δηλητηρίου που μπορεί να συλλεχθεί εξαρτάται

• από την υγεία και τον πληθυσμό του κάθε μελισσιού που το παράγει
• από το πόσα μελίσσια θα δεσμευτούν στην παραγωγή του
• από τη διατροφή των μελισσών (απαραίτητη η άφθονη και από ποικίλες πηγές γύρη)
• από το είδος της συσκευής και τον τρόπο λειτουργίας της
• από τη διάρκεια της συλλογής και τα διαστήματα μεταξύ των περιόδων συλλογής
• από την εποχή του έτους, την ώρα της ημέρας, τη θερμοκρασία και την υγρασία κατά τη φάση συλλογής
• από τη δεξιοτεχνία και τις καλές συνθήκες υγιεινής που θα εφαρμόσει ο μελισσοκόμος κατά τη συλλογή και την επεξεργασία.

Οι Dotimas και Hider (1987) αναφέρουν ότι 1γραμμάριο ξηρού δηλητηρίου μπορεί να συλλεχθεί από είκοσι κυψέλες κατά τη διάρκεια μιας περιόδου δύο ωρών.

Σε πειραματική έρευνα του 2013( *) δίνεται ως καλύτερο αποτέλεσμα ανά μελίσσι 0,161g ανά ημέρα συλλογής, δηλαδή 3,22 g για τα 20 μελίσσια. Εξάλλου σημαντική πρόοδος υπάρχει και στη διαχείριση των μελισσοσμηνών για παραγωγή δηλητηρίου.

Κάθε σετ συλλογής περιλαμβάνει 1 μπαταρία.1 γεννήτρια παλμών και 10 πλαίσια συλλογής. Χρησιμοποιούνται 3 σετ ώστε η συλλογή μπορεί να γίνει σε 30 μελίσσια ταυτόχρονα. Η διάρκεια συλλογής είναι 30-40 λεπτά και μετά το σετ μεταφέρεται στην επόμενη ομάδα των 30 μελισσών. Μέσα σε 2 ώρες συλλέγεται δηλητήριο από 100 μελίσσια και μέσα σε 10 ώρες, με εργασία 2 ατόμων, από 500 μελίσσια, εφόσον τα μελισσοκομεία δεν απέχουν πάνω από 5-15 χλμ μεταξύ τους. Η συλλογή επαναλαμβάνεται μετά από 10 ημέρες και στο μεταξύ τα μελίσσια πρέπει να τρέφονται με άφθονο νέκταρ και γύρη. Η έρευνα αυτή περιγράφει αναλυτικά και τα είδη των συσκευών αλλά και την εποχιακή διακύμανση στην παραγωγή δηλητηρίου και τις επιπτώσεις στο μελίσσι.

(Εικ.1) Διαδικασία συλλογής με το συλλέκτη επάνω στις κυψέλες

3. Η διαδικασία συλλογής είναι ασφαλής για τις μέλισσες και το μελίσσι;
Οι νεότερες συσκευές και οι μέθοδοι συλλογής είναι ασφαλείς και δεν βλάπτουν τις μέλισσες. Κατά τη διάρκεια των 30-40 λεπτών που διαρκεί η συλλογή δεν αναμένεται απώλεια μεγαλύτερη από 10 μέλισσες ανά κυψέλη. Αυτή η απώλεια δεν είναι σημαντική για τον πληθυσμό της κυψέλης των μελισσών και δεν επηρεάζει τη διάρκεια ζωής της αποικίας. Επηρεάζεται όμως η ικανότητα για συλλογή μελιού και πιθανώς την εκτροφή του γόνου ανάλογα με τη μέθοδο που εφαρμόζεται.

4. Τι άλλα προβλήματα υπάρχουν από τη διαδικασία συλλογής του δηλητηρίου;
Το μελισσοκομείο που θα δεσμευθεί για τη συλλογή δηλητηρίου πρέπει να βρίσκεται σε απομονωμένη περιοχή καθώς οι μέλισσες γίνονται εξαιρετικά επιθετικές κατά τη συλλογή και παραμένουν επιθετικές για αρκετές ώρες. ΔΕΝ πρέπει να υπάρχουν κοντά εκτροφές ζώων ή οικισμοί ή έστω διερχόμενοι πεζοί.

Ωστόσο, το πρόβλημα αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί με την εύρεση κατάλληλης τοποθεσίας σε συνδυασμό με την εποχή και ώρα συλλογής αλλά και με φερομονικά σκευάσματα ή μίγματα αιθέριων ελαίων που ηρεμούν τις μέλισσες.

5. Εμφάνιση, επεξεργασία και αποθήκευση του δηλητηρίου μέλισσας
Το δηλητήριο της μέλισσας είναι ένα άχρωμο υγρό. Στη συλλογή έχει όψη λευκής σκόνης αν προστατεύεται από την οξείδωση. Εάν δεν είναι προστατευμένο, η οξείδωση θα αλλάξει το χρώμα από λευκό σε καφέ κίτρινο. Οι αλλαγές που προκαλούνται από την οξείδωση ορισμένων συστατικών του δηλητηρίου μπορεί να μειώσουν τη θεραπευτική επίδραση του και φυσικά την τιμή του.

Υπάρχουν διάφορα είδη του δηλητηρίου όπως: καθαρισμένο και αποξηραμένο (pure wholedried), αποξηραμένο (whole dried) και λυοφιλοποιημένο (freezedried ή lyophilized) δηλητήριο της μέλισσας. Το καθαρισμένο αποξηραμένο πλήρες δηλητήριο μέλισσας είναι η πιο καθαρή μορφή δηλητηρίου. Είναι λευκού χρώματος (συχνά είναι λευκό σαν χιόνι) όταν δεν έχει ρυπανθεί με ξένες ύλες και άχρωμο όταν χρησιμοποιείται σε ένα διάλυμα.

Το πλήρες αποξηραμένο δηλητήριο των μελισσών μπορεί να έχει μολυνθεί με γύρη, περιττώματα μελισσών, σκόνη, νέκταρ ή μέλι. Το χρώμα του ποικίλλει από κίτρινο έως καφέ κίτρινο, ανάλογα με την οξείδωση των συστατικών. Σε μορφή διαλύματος έχει επίσης το ίδιο χρώμα. Το λυοφιλοποιημένο δηλητήριο μέλισσας είναι ένα ιδιαίτερα επεξεργασμένο και καθαρό δηλητήριο. Κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας η υγρασία και οποιεσδήποτε άλλες προσμείξεις απομακρύνονται ώστε να καθαριστεί και να διατηρηθεί.

Αν το αποξηραμένο δηλητήριο των μελισσών είναι προστατευμένο από την υγρασία και το φως μπορεί να αποθηκευτεί για πέντε χρόνια ή και περισσότερο. Δεν θα χάσει την τοξικότητα του, ωστόσο, η θεραπευτική αξία μειώνεται κατά την αποθήκευση. Η λυοφιλοποίηση είναι ίσως η πιο αποτελεσματική μέθοδος διατήρησης του δηλητήριου της μέλισσας.


6. Ποια είναι η τιμή του δηλητηρίου μέλισσας;
Το δηλητήριο πωλείται σε ένα εύρος τιμών από 100 έως 300 $ το γραμμάριο ανάλογα με την ποιότητά του.

7. Γιατί δεν παράγεται από τους Έλληνες μελισσοκόμους μέχρι σήμερα; 
Απαιτείται εκπαίδευση που μέχρι σήμερα δεν παρέχεται από κάποιον φορέα καθώς επίσης να επενδυθεί μεγάλο κεφάλαιο σε εξοπλισμό. Η δυσκολία παραγωγής αλλά κυρίως διάθεσης σε σχέση με τα άλλα μελισσοκομικά προϊόντα και επίσης η δυσκολία να παραχθεί από μια μελισσοκομική μονάδα εφόσον χρειάζονται πολλά μελίσσια.

Άρα απαιτείται συνεργασία με άλλους μελισσοκόμους (συνεταιρισμός) και για την παραγωγή αλλά κυρίως για την εμπορία. Η έλλειψη διασύνδεσης με εργαστήριο που θα αναλάβει την επεξεργασία και τιτλοδότηση του δηλητηρίου. Μελετώντας τα προβλήματα, συμπεραίνουμε εύκολα ότι το πρόβλημα είναι βασικά η συνεργασία μεταξύ μελισσοκόμων. Αν υπάρξει μια ομάδα μελισσοκόμων, που θα θελήσει να επενδύσει στην παραγωγή δηλητηρίου και να συστήσει μια εταιρεία ή καλύτερα έναν συνεταιρισμό, και κεφάλαια μπορεί να αναζητήσει και συνεργασία με επιστημονικά εργαστήρια θα βρει και δρόμους για διάθεση του προϊόντος στο εξωτερικό.

Επιλέκτική απόδοση από το περιοδικό Μελισσοκομικό Βήμα
Επεξεργασία: Ορεινή Μέλισσα