Widget Recent Post No.

Γιατί βιολογική μελισσοκομία;



Ο μελισσοκόμος που θα ασκήσει τη μελισσοκομία με τις αρχές της βιολογικής μελισσοκομίας θα πρέπει να είναι πάνω από όλα καλός μελισσοκόμος, ευαισθητοποιημένος στο περιβάλλον και γνώστης των αρχών και των κανόνων της ορθής μελισσοκομικής πρακτικής.

 Γιατί βιολογική μελισσοκομία;
α) Ο μελισσοκόμος «εξ επαγγέλματος» έχει ξεχωριστή ευαισθησία και έχει κάθε λόγω να ενδιαφέρεται για ένα περιβάλλον καθαρό από επιβαρύνσεις. Οι μέλισσες συλλέγουν τη τροφή τους από τα χιλιάδες λουλούδια τα οποία ευδοκιμούν και αποδίδουν σε ένα φυσικό περιβάλλον. Όταν το περιβάλλον αυτό διαταράσσεται με την κάθε λογής επιβάρυνσης (ζιζανιοκτόνα, φυτοπροστατευτικές ουσίες, καυσαέρια και άλλοι ρύποι), επηρεάζεται αρνητικά τόσο το φυτό όσο και η μέλισσα. Όταν το καθαρό νερό μολύνεται με τα απόβλητα των βιομηχανιών ολόκληρα μελισσοκομεία μπορεί να αφανιστούν. Όταν οι πυρκαγιές αφανίζουν τα δάση, και η εντατική καλλιέργεια της γης περιορίζει τη διαθέσιμη χλωρίδα, οι μέλισσες είναι εκείνες που θα πληρώσουν το τίμημα.

β) Ο μελισσοκόμος σέβεται τα ποιοτικά προϊόντα της κυψέλης. Τα ελάχιστα χημικά σκευάσματα που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση των ασθενειών των μελισσών, μολονότι δεν εγκυμονούν κινδύνους για τον καταναλωτή, μπορούν να αντικατασταθούν με φυσικές ουσίες οι οποίες γρήγορα διασπώνται χωρίς να αφήσουν ίχνη στα προϊόντα της μέλισσας.

γ) Ο καταναλωτής εμπιστεύεται και προτιμά περισσότερα τα προϊόντα της βιολογικής μελισσοκομίας.

δ) Εύκολα μετατρέπεται η μελισσοκομία από συμβατική σε βιολογική. Από τις γνωστές ασθένειες των μελισσών, μόνο για την βαρροάτωση απαιτείται φαρμακευτική αγωγή. Για όλες τις άλλες αρρώστιες (ιώσεις, σηψιγονίες, νοσεμίαση, μυκητιάσεις κλπ) υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις χωρίς φάρμακα.

ε) Η Ευρωπαϊκή Ένωση μελλοντικά θα επιχορηγήσει την εξάσκηση της μελισσοκομίας με τις αρχές της βιολογικής γεωργίας λόγω των ποιοτικών προϊόντων που παράγει

Στάδια για άσκηση ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑΣ

Πρώτο στάδιο. Μελέτη των κανονισμών 2092/91 και 1804/99. Ο κανονισμός 2092/91 αναφέρεται στα μη μεταποιημένα φυτικά γεωργικά προϊόντα. Έχει μερικές διατάξεις κοινές με τον κανονισμό 1804/99 ο οποίος αφορά αποκλειστικά τα κτηνοτροφικά προϊόντα ανάμεσα στα οποία είναι και το μέλι. Ο μελισσοκόμος θα πρέπει να μελετήσει προσεκτικά τους δύο κανονισμούς και να διερευνήσει τις δυνατότητες της μονάδας του να μετατραπεί από συμβατική σε βιολογική. Τους κανονισμούς εύκολα μπορεί να βρει από τις ιστοσελίδες του διαδυκτίου στις διευθύνσεις www.melinet.gr και www.omse.gr

Δεύτερο στάδιο. Επικοινωνία με ένα από τους οργανισμούς Ελέγχου & Πιστοποίησης. Εφόσον διαπιστώσει ο μελισσοκόμος ότι έχει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των κανονισμών και να ασκήσει βιολογική μελισσοκομία, θα πρέπει να επικοινωνήσει με ένα από τους οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης των βιολογικών προϊόντων που είναι:

α) ΒΙΟ- Ελλάς τηλ.210 8211940 E-mail: info@bio-hellas.gr
β) ΔΗΩ τηλ. 210 8224384 E-mail: info@dionet.gr
γ) Φυσιολογική ΕΠΕ τηλ. 23330 24440 E-mail: fsicert@acn.gr
δ) Q WAYS Διαδρομή ποιότητας Α.Ε. τηλ. 210 6130070 E-mail: info@Qways.gr

Αρμόδιος φορέας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων είναι ο Οργανισμός Πιστοποίησης Αγροτικών Προϊόντων (ΟΠΕΓΕΠ) ο οποίος ασκεί εποπτικό, επιτελικό και ελεγκτικό ρόλο.

 Από τους οργανισμούς πιστοποίησης θα λάβει τις σχετικές πληροφορίες για τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματά του, τους όρους συμφωνίας και κάθε επιπρόσθετη πληροφορία για την ένταξή του στη βιολογική μελισσοκομία.

Τρίτο στάδιο. Εντοπισμός της περιοχής - θέση μελισσοκομείου. Η περιοχή στην οποία ο μελισσοκόμος θα τοποθετήσει τα μελίσσια, είναι μια από τις σημαντικότερες διαφορές ανάμεσα στην συμβατική και τη βιολογική μελισσοκομία. Ο Καν. 1804/99 αναφέρει τα εξής σχετικά:

α)Το κράτος μέλος μπορεί να καθορίσει περιοχές και όταν αυτό δεν γίνει, ο μελισσοκόμος οφείλει να παρέχει στον φορέα επιθεώρησης τεκμηρίωση, αποδεικτικά στοιχεία & αναλύσεις για την καταλληλότητα των περιοχών εκμετάλλευσης.
β) Σε ακτίνα 3 Km να υπάρχουν βασικά βιολογικές καλλιέργειες ή και αυτοφυή βλάστηση και
γ) Να διατηρείται αρκετή απόσταση από αστικά κέντρα, αυτοκινητοδρόμους, βιομηχανικές περιοχές κλπ.
δ) Όταν ένας παραγωγός εκμεταλλεύεται πολλές μελισσοκομικές μονάδες στην ίδια περιοχή όλες πρέπει να πληρούν τις απαιτήσεις του κανονισμού.
ε) Η περιοχή του μελισσοκομείου καταχωρείται σε ειδικό μητρώο μαζί με τα αναγνωριστικά στοιχεία της κυψέλης. Για κάθε μετακίνηση πρέπει να ενημερώνεται ο φορέας.

Σύμφωνα με τα παραπάνω ο μελισσοκόμος ο ίδιος θα πρέπει να εντοπίσει τις περιοχές που θα ασκήσει τη βιολογική μελισσοκομία και να «τεκμηριώσει» την καταλληλότητα της περιοχής. Οι καλλιέργειες που προτείνονται για την άσκηση της βιολογικής μελισσοκομίας είναι τα πευκοδάση, τα έλατα οι καστανιές, τα θυμάρια, τα ρείκια, οι ανθοφορίες βουνού και η αυτοφυής βλάστηση.

Στις ανθοφορίες που δεν συνιστώνται για τη βιολογική μελισσοκομία συγκαταλέγονται τα βαμβάκια, οι πορτοκαλιές, τα οπωροφόρα δένδρα και γενικά οι εντατικές καλλιέργειες (τριφύλλια, ηλίανθος, καλαμπόκι κ.ά

Ένα ασαφές σημείο του κανονισμού είναι η αναφορά του στη διατήρηση «αρκετής απόσταση» του μελισσοκομείου από τα αστικά κέντρα, τους αυτοκινητοδρόμους και τις βιομηχανικές περιοχές. Δεν είναι ακόμη γνωστό ποια απόσταση θεωρείται ασφαλή ώστε να αποφευχθεί η επιβάρυνση του μελιού από επιμολύνσεις της σύγχρονης τεχνολογίας. Είναι όμως γνωστό ότι η επιβάρυνση των προϊόντων της μέλισσας από το μόλυβδο και το κάδμιο έχουν μειωθεί σημαντικά. Ο πίνακας 1 είναι ενδεικτικός. Το έτος 1986 τα επίπεδα των δύο αυτών βαρέων μετάλλων ήταν σε υψηλές συγκεντρώσεις οι οποίες όμως μειώθηκαν με την επικράτηση των καταλυτικών αυτοκινήτων το έτος 2003.


Από τον πίνακα 1, φαίνεται επίσης ότι η επιμόλυνση του μελιτώματος είναι μεγαλύτερη ίσως γιατί είναι περισσότερο εκτεθειμένο από το νέκταρ (εικ.3). Με βάση τα στοιχεία αυτά πιθανό να χρειαστεί να καθοριστούν διαφορετικές αποστάσεις γειτνίασης με τα αστικά κέντρα των μελισσοκομικών τοποθεσιών που βρίσκονται κοντά σε δασικές περιοχές (μελιτοεκρίσεις) από εκείνες που γειτνιάζουν με νεκταροεκκρίσεις.

Εικόνα 3. Οι μελιτοεκρίσεις εκτίθενται περισσότερο από τις νεκταροεκρίσεις σε επιμόλυνση από το περιβάλλον
Τέταρτο στάδιο. Περίοδος μετατροπής. Η εκμετάλλευση των μελισσιών σύμφωνα με τις αρχές της βιολογικής μελισσοκομίας ουσιαστικά ξεκινά από την περίοδο μετατροπής, δηλαδή το στάδιο μετάβασης από τη συμβατική στη βιολογική μελισσοκομία. Το στάδιο αυτό διαρκεί 12 μήνες και η σημαντικότερη επέμβαση είναι η αντικατάσταση των κηρηθρών.

Σύμφωνα με τον Καν. 1804/99 «Το κερί για τις νέες κηρήθρες θα πρέπει να προέρχεται αποκλειστικά από α) μονάδες βιολογικής παραγωγής ή β) από βιολογικό κερί ή γ) από απολεπίσματα κελιών»

Η απαίτηση αυτή του κανονισμού προβληματίζει για τους παρακάτω λόγους: α) βιολογικό κερί δύσκολα βρίσκεται στην αγορά, β) οι μονάδες βιολογικής παραγωγής είναι περιορισμένες, γ) το κερί από απολεπίσματα είναι επιβαρυμένο με υπολείμματα και δ) για να κτίσουν νέες κηρήθρες οι μέλισσες απαιτούν άφθονη τροφοδοσία με σιρόπι. Η κοινή όμως ζάχαρη απαγορεύεται στη βιολογική μελισσοκομία.

Στον πίνακα 2 δίνονται αποτελέσματα ανάλυσης ελληνικού κεριού από κηρήθρες γόνου, μελιού, φύλλα κηρήθρας και απολεπίσματα. Σε όλες τις περιπτώσεις συμπεριλαμβανομένων και των απολεπισμάτων όλα τα δείγματα βρέθηκαν επιβαρυμένα με υπολείμματα φλουφαλινέιτ.

Τα αποτελέσματα ανάλυσης του ελληνικού κεριού συμφωνεί με τη διεθνή βιβλιογραφία ότι το κερί των μελισσών έχει γενικά επιβαρυνθεί με υπολείμματα ακαρεοκτόνων ουσιών (Lodesani et al., 2003, Bogdanov et al. 2003b).

 Για να αντιμετωπιστεί η δυσκολία αυτή και μέχρι οι φορείς ελέγχου να αποφασίσουν για εναλλακτική λύση, προτείνεται το κτίσιμο των κηρηθρών να γίνει χωρίς φύλλα.


Στις περιπτώσεις αυτές οι μέλισσες κατασκευάζουν περισσότερα κηφηνοκέλια. Σε πείραμα που πραγματοποιήθηκε στις Η.Π.Α. 20 μελίσσια ‘αναγκάστηκα’ να κτίσουν κηρήθρες χωρίς φύλλα (ομάδα Α) και συγκρίθηκε η απόδοσή τους με άλλα 20 μελίσσια (ομάδα Β) τα οποία έκτισαν κηρήθρες με φύλλα.

Όπως φαίνεται στον πίνακα 3, πράγματι τα 20 μελίσσια που έκτισαν κηρήθρες με φύλλα κατασκεύασαν λιγότερα κηφηνοκέλια (1,05%) από εκείνα που δεν είχαν φύλλα (3,78%) και κατανάλωσαν λιγότερο σιρόπι κατά μισό περίπου κιλό/μελίσσι.

Τα μελίσσια όμως με τα περισσότερα κηφηνοκέλια παρουσίασαν και αυξημένη παραγωγή μελιού εφόσον παρήγαγαν κατά μέσο όρο 25,2 κιλά μέλι έναντι 18,2 κιλά που έδωσαν τα μελίσσια της ομάδας με τα φύλλα.

Η δυσκολία απαγόρευσης της κοινής ζάχαρης ως τροφή των μελισσών μπορεί να αντιμετωπιστεί από τους οργανισμούς πιστοποίησης, οι οποίοι θα πρέπει να αποφασίσουν να επιτρέψουν στο μεταβατικό στάδιο τη τροφοδοσία των μελιών με σιρόπι προκειμένου οι μέλισσες να κτίσουν τις κηρήθρες τους με φύλλα ή χωρίς φύλλα. Άλλωστε η κοινή ζάχαρη επιτρέπεται ως πρόσθετο στις ζωοτροφές από τον κανονισμό 1804/99 (πρώτες ύλες ζωοτροφών Δ. 3.1)


Τα υπολείμματα από τις κυψέλες και τα ξύλινα μέρη τους (πλαίσια, καπάκια, κ.ά) απομακρύνονται εύκολα με σχολαστικό ξύσιμο και στη συνέχεια απολύμανση με το φλόγιστρο (Imdorf et al, 2003). Ένας δεύτερος τρόπος είναι η εμβάπτισή τους σε διάλυμα 450 γραμμαρίων καυστικής σόδας ή καυστικής ποτάσας σε 45 λίτρα νερό για 15 λεπτά. Αμέσως μετά ξεπλένονται με άφθονο νερό και εκτίθεται στον ήλιο για 48 ώρες

Πέμπτο στάδιο. Εκμετάλλευση μελισσιών σύμφωνα με τις αρχές της βιολογικής γεωργίας. Μετά την περίοδο μετατροπής, η οποία διαρκεί 12 μήνες ο συμβεβλημένος πλέον μελισσοκόμος εκμεταλλεύεται τα μελίσσια του σύμφωνα με τις αρχές της βιολογικής μελισσοκομίας. Βασικές διαφορές στους χειρισμούς από τη συμβατική μελισσοκομία είναι τα μέσα που χρησιμοποιεί για τις τροφοδοτήσεις και την αντιμετώπιση των ασθενειών των μελισσιών.

α) Τροφοδοτήσεις. Σύμφωνα με τον Κανονισμός 1804/1999 «η τροφοδοσία των μελισσιών επιτρέπεται μόνο όταν απειλείται η επιβίωση των μελισσιών λόγω άκρως δυσμενών συνθηκών με βιολογικό μέλι, βιολογική ζάχαρη ή μελάσα. Η τροφοδότηση μπορεί να γίνει μόνον κατά το διάστημα μεταξύ της τελευταίας εσοδείας μελιού και 15 ημέρες πριν από την έκκριση νέκταρος ή μελιτώματος»

Συνιστάται ιδιαίτερα η προσοχή του μελισσοκόμου στην τροφοδότηση των μελισσιών με μελάσα καθότι η τροφή αυτή είναι τοξική για τις μέλισσες. Επίσης η τροφοδότηση των μελισσιών 15 ημέρες πριν από την έκκριση νέκταρος ή μελιτώματος με βιολογική ζάχαρη πιθανό να επηρεάσει τα χαρακτηριστικά του μελιού σε βαθμό ώστε να το κατατάξει στα «νοθευμένα μέλια»

β) Αντιμετώπιση των ασθενειών των μελισσών. Η εφαρμογή οποιουδήποτε φαρμακευτικού σκευάσματος για τη θεραπεία των ασθενειών των μελισσών, με εξαίρεση τη βαρρόα, δεν επιτρέπεται τόσο στη συμβατική όσο και στη βιολογική μελισσοκομία.

Σύμφωνα με τον Κανονισμός 1804/1999 «Εάν οι μέλισσες ασθενήσουν ή μολυνθούν, υποβάλλονται αμέσως σε θεραπευτική αγωγή. Χρησιμοποιούνται κατά προτίμηση φυτοθεραπευτικά προϊόντα, εφόσον είναι αποτελεσματικά. Εάν αποδειχθεί ή φανεί ότι είναι αναποτελεσματικά για την εκρίζωση της νόσου χρησιμοποιούνται χημικά φάρμακα με ευθύνη κτηνιάτρου και νέα περίοδο μετατροπής. Για τη βαρρόα χρησιμοποιούνται τα οξέα μυρμηκικό, γαλακτικό, οξικό και οξαλικό,τα αιθέρια έλαια μενθόλη, θυμόλη, ευκαλυπτόλη και η καμφορά»

Είναι φανερό ότι ο νομοθέτης αγνοεί το γεγονός ότι οι περισσότερες ασθένειες των μελισσών είναι ενδημικές δηλαδή υπάρχουν σ’ όλα τα μελίσσια και ότι δεν εκριζώνονται. Οι μέλισσες καταφέρνουν να ελέγχουν τις διάφορες ασθένειες σε βαθμό που δεν τους δημιουργούν ιδιαίτερα προβλήματα. Συνεπώς δεν χρειάζεται η άμεση θεραπευτική αγωγή αλλά η ενίσχυση της άμυνας του μελισσιού.

Σκευάσματα που προτείνονται από τον κ. 1804/99 για την αντιμετώπιση της βαρρόα είναι τα ακόλουθα: 

  1. Μυρμηκικό οξύ 
  2. Γαλακτικό οξύ 
  3. Οξικό οξύ 
  4. Οξαλικό οξύ 
  5. Μενθόλη 
  6. Θυμόλη 
  7. Ευκαλυπτόλη 
  8. Καμφορά
Τα σκευάσματα αυτά απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση τους. Τα περισσότερα από αυτά είναι οξέα και ο μελισσοκόμος πρέπει να χρησιμοποιεί γάντια, μάσκα και προστατευτικά γυαλιά. 

Συγκεκριμένα: Φορμικό ή μυρμηκικό οξύ. Είναι επικίνδυνο, καυστικό, είναι απαραίτητη η χρήση προφυλακτικών μέτρων (γάντια, γυαλιά κ.ά). Θερμοκρασία επέμβασης 12-25ο C. H αποτελεσματικότητά του κυμαίνεται από 10 έως 90% και εξαρτάται από το χώρο τοποθέτησης της κυψέλης, το υλικό κατασκευής, τη δυναμικότητα μελισσιού, την ποσότητα γόνου και των τροφών που υπάρχουν στη κυψέλη. Απαιτούνται ειδικές συσκευές για την επέμβαση (εικ. 4). Θανατώνει τη βαρρόα μέσα στο γόνο. Λόγω κακής ρύθμισης της εξάτμισης πιθανό να παρατηρηθούν απώλειες βασιλισσών & μελισσών.



Γαλακτικό οξύ. Χρησιμοποιείται σε συγκέντρωση με 15% στο νερό. Κάθε κηρήθρα ψεκάζεται ξεχωριστά ανά 3 ημέρες. Απαιτούνται τουλάχιστο 5-6 επεμβάσεις για μια πλήρη θεραπεία. Η αποτελεσματικότητά του ξεπερνά το 90%. Μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς επιπτώσεις στο πληθυσμό και το γόνο των μελισσών όταν οι θερμοκρασίες είναι μικρότερες των 30 ο C. Πάνω από τη θερμοκρασία αυτή παρατηρούνται αντικαταστάσεις των βασιλισσών. 

Οξαλικό οξύ (Ο.Ο.): Χρησιμοποιείται με εξάχνωση, ψεκασμό ή με ενστάλιξη. Η μέθοδος της εξάχνωσης απαιτεί ειδική συσκευή η οποία συνδέεται με μπαταρία αυτοκινήτου. Η χρήση της συσκευής αυτής πρέπει να συνοδεύεται με προστατευτική μάσκα.

Ο ψεκασμός γίνεται με διάλυση 3% Ο.Ο. σε νερό. Οι μέλισσες πάνω στις κηρήθρες ψεκάζονται με περίπου 3-4 κ.ε για κάθε πλευρά. Η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου είναι υψηλή (97-98%). Βασικά μειονεκτήματα της μεθόδου αυτής είναι ο κίνδυνος να εισπνεύσει ο μελισσοκόμο την επικίνδυνη για την υγεία του αυτή ουσία, είναι χρονοβόρος διαδικασία και κατά την επέμβαση δεν πρέπει να υπάρχει γόνος. 

Στην μέθοδο της ενστάλαξης χρησιμοποιείται διάλυμα Ο.Ο. σε σιρόπι 1/1 (35 γρ. Ο.Ο. σε 1 λίτρο σιροπιού 1/1). Χύνεται ανάμεσα στους διαδρόμους (απάνω στις μέλισσες), περίπου 5 κ.ε για κάθε διάδρομο. Η εφαρμογή πρέπει να γίνει μόνο μια φορά. Αποτελεσματικότητα 97-98%. Η πτώση των βαρρόα διαρκεί για μερικές μέρες, δεν πρέπει όμως να υπάρχει γόνος. Παρατηρείται δυσκολία ανάπτυξης των μελισσιών την άνοιξη 

Χρειάζεται επίσης προσοχή στη χρησιμοποίησης της μενθόλης, θυμόλης, καμφοράς και ευκαλυπτόλης γιατί οι ουσίες αυτές μυρίζουν έντονα και διαταράσσουν την οσμή της κυψέλης

Πρέπει να τονιστεί επίσης ότι τα σκευάσματα που προτείνονται από τον Καν.1804/99 για τη Βιολογική Μελισσοκομία απαιτούν έγκριση από τον ΕΟΦ αλλά μέχρι στιγμής δεν ζητήθηκε και δεν δόθηκε μια τέτοια έγκριση. 

Επιπρόσθετη φροντίδα από το μελισσοκόμο:

Πέραν από τις τροφοδοτήσεις και τα σκευάσματα εναντίον της βαρρόα ο κανονισμός
προτείνει επιπρόσθετα μέτρα όπως:
α) Ορθή μελισσοκομική πρακτική (αντικατάσταση κηρηθρών, απολυμάνσεις, καθάρισμα κυψελών κ.ά)
β) Απαγόρευση της κοπής των φτερών της βασίλισσας
γ) Επιτρέπεται η αντικατάσταση και θανάτωση της παλιάς βασίλισσας
δ) Επιτρέπεται η καταστροφή του κηφηνόγονου μόνο για την καταπολέμηση της βαρρόα
ε) Η συλλογή μελιού καταχωρείται σε ειδικό μητρώο μελισσοκόμου
στ) Προτιμάται η χρησιμοποίηση ευρωπαϊκών φυλών και των τοπικών οικοτύπων τους

Ανδρέας Θρασυβούλου | Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης | Σχολή Γεωπονίας | Εργαστήριο Μελισσοκομίας-Σηροτροφίας melinet.gr

Δημοσίευση σχολίου

0 Σχόλια